Meer privacy, comfort en veiligheid in nieuw slaaptreinontwerp

De slaaptrein van de toekomst is meer gericht op privacy, comfort en veiligheid en kan zowel overdag als ‘s nachts worden ingezet. Tot die conclusie komt Annabelle Out in haar afstudeeronderzoek voor de TU Delft, waarvoor ze een virtualrealitymodel maakte van haar ideale nachttrein.

Door de groter wordende vraag naar duurzaam reizen zijn slaaptreinen weer bezig aan een opmars. Nederland kreeg er de afgelopen jaren een handvol nieuwe verbindingen bij, bijvoorbeeld met Zürich, Innsbruck, Wenen en Praag. Maar wie nu de slaaptrein neemt, komt vaak van een koude kermis thuis. De nacht zittend doorkomen is wakker worden als een zombie, een couchette deel je vaak met vreemden en als je geïnvesteerd hebt in een luxe slaapcabine, is op de Nightjetverbindingen de kans aanwezig dat je rijtuig defect is en je alsnog naar de gang verwezen wordt.

Dat moet vast anders kunnen, dacht Annabelle Out. Voor haar afstudeeronderzoek naar een treinontwerp dat zowel voor dag- als nachtinzet geschikt is, kwam ze uit op een design dat zelfs voor meer comfort, privacy én veiligheid zorgt. “Ik heb geprobeerd om twee aspecten van de slaaptrein te verbeteren”, legt Out uit. “Allereerst de inzetbaarheid van de nachttrein. Materieel is duur en bijna niet te verkrijgen. Dus als je één trein bouwt die zowel dag als nacht kan rijden, ben je minder kosten kwijt voor het rijtuig. En dan kan hij dus dag en nacht rijden in plaats van dat hij overdag stil moet staan ergens.”

Comfort

Wat betreft de reizigers was het voor Out prioriteit om wat te doen aan het comfort. “De huidige nachttreinen zijn best wel verouderd. Dus ik heb vooral gelet op welke factoren belangrijk zijn om het comfort omhoog te krijgen. Het grote doel is natuurlijk om meer mensen voor korte afstanden in Europa met de trein te laten gaan in plaats van met het vliegtuig.”

Dat slaaptreinen momenteel niet je-van-het zijn, had Out snel genoeg door toen ze voor haar onderzoek een trip naar Zürich maakte. “Ik deelde mijn slaapcoupé met drie vrouwen en dat was best wel krap. Ik vond het ook vervelend dat je met z’n allen moet bepalen wanneer je gaat slapen. Dus je moet met z’n allen gaan omkleden daar, met vreemden, en dan: oké, we gaan nu slapen. Ik lag ook nog op het onderste bed, dus we zaten met z’n allen op mijn bed eigenlijk. Dat vond ik vervelend, ik miste echt een stukje privacy.” Out was niet de enige in de slaaptrein naar Zürich die de nacht moeizaam doorkwam. “Ik deed voor mijn onderzoek ook interviews met medereizigers en ik had een enquête gemaakt. ‘s Ochtends zaten de mensen in de luxe cabines er nog wel goed bij, maar de reizigers met zitplaatsen heb ik maar overgeslagen; iedereen zat er zo ellendig bij.”

Drempel wegnemen

Met haar ontwerp hoopt Out vooral een drempel weg te nemen bij reizigers die nu niet snel een slaaptrein zouden nemen. “Ik geloof echt in het concept van slaaptreinen. Ik denk dat de voornaamste drempel die ik met dit concept wilde wegnemen, het gebrek aan privacy is. Ik denk dat mensen steeds individualistischer willen reizen. Vooral mensen met een wat hoger inkomen, die voornamelijk vliegen of de auto pakken, wil ik ook in de nachttrein krijgen. Maar dat soort mensen gaan niet met vijf of vier anderen in zo’n kleine ruimte liggen, dat gaan ze gewoon niet doen. Het gaat stinken, ze hebben te weinig privacy dan. In mijn nachttrein heb je die privacy wel. Maar als je met z’n tweeën reist, of zelfs met vier, dan kun je nog wel met elkaar reizen.”

De ÖBB nam onlangs volledig nieuwe slaaptreinrijtuigen in dienst, voorzien van speciale eenpersoonscapsules voor wie rustig en alleen wil slapen. “Ik heb daar ook over nagedacht”, vertelt Out. “Het lijkt mij erg fijn dat je je eigen ruimte hebt waarin je ook rechtop kunt zitten. Dat het een beetje klein is, maakt mij niet uit, als je maar kunt liggen. Alleen zijn deze rijtuigen niet bruikbaar voor inzet overdag. Dat was mijn puzzel: overdag wil je wat meer openheid, ‘s nachts juist meer je eigen hokje, afgeschermd van anderen.”

Efficiëntie

Haar idee van stoelen in de openheid die ‘s avonds makkelijk om te bouwen zijn tot afgesloten ligruimtes past daarom beter bij het vraagstuk. Spoorwegmaatschappijen zijn enthousiast, zegt Out, al vragen ze zich wel af in hoeverre het dag-nachtconcept in de praktijk tot zijn recht komt. “Ze zeggen bijvoorbeeld dat een trein niet 24 uur kan rijden, omdat er ook onderhoud nodig is. De schoonmaak moet ook tussendoor. Maar ja, als je denkt in efficiëntie, dan is het eigenlijk raar dat we nu rijtuigen hebben die alléén overdag gebruikt kunnen worden, en rijtuigen die alléén ‘s nachts ingezet kunnen worden.”

Het uiteindelijke concept voor een nieuw slaaprijtuig biedt ruimte aan 72 tot 80 passagiers overdag en 36 tot 40 ‘s nachts. Dat is gelijk aan of zelfs meer dan de capaciteit die veel (slaap)treinen nu hebben. Sociale controle is voor Out een belangrijke factor geweest tijdens het ontwerp, zonder af te doen aan de privacy. “Als je zit of ligt, ben je afgeschermd van anderen. Maar als je dan een beetje omhoog gaat of gaat staan, dan kun je gewoon in de coupé kijken. Stel dat iemand om hulp roept, dan kan je gelijk kijken. Verder zijn er wel wat schermen van troebel glas, om toch een beetje privacy en geluidsdemping te geven.”

Over elkaar heen klimmen

Geen zespersoonscoupés meer is wat betreft Out ook een flinke verbetering. “Als je daar met z’n zessen zit, dan zit je opgepropt en iedereen ligt naast elkaar. Als je zo’n coupé met drie mensen deelt, is dat al comfortabeler. Maar als degene bij het raam of in het midden naar het toilet moet ‘s nachts, moet hij over iedereen heen klimmen. In mijn ontwerp kun je, ook als je bij het raam zit, makkelijk bij de gang komen zonder anderen te storen.”

Out hoopt dat haar ontwerp landt bij slaaptreinexploitanten als Europeaan Sleeper en de ÖBB. “De vraag naar nachttreinen is aan het terugkomen. De reacties die ik krijg van mensen op wie ik mijn ontwerp met virtual reality heb getest, zijn positief. Ik hoop dat dit ontwerp een nieuwe impuls kan geven aan slaaptreinen, zodat mensen denken: nou, laat ik dat eens proberen.”