Schultz: niet geld maar reiziger stond steeds centraal

Het belang van de reiziger heeft altijd centraal gestaan en niet het geld, anders hadden we andere keuzes gemaakt, zei Melanie Schultz van Haegen, minister van Infrastructuur en Milieu (vanaf 2010) in haar verhoor voor de parlementaire enquêtecommissie. Zij houdt vertrouwen in een goed alternatief.

De Fyra werd op 17 januari 2013 van het spoor gehaald. Op 3 juni 2013 besloot NS definitief te stoppen met de Fyra en de treinen weer terug te sturen naar Italië. Diezelfde week besloot de ministerraad om NS nog een kans te geven om vervoer te regelen.

Niet cadeau
Schultz had de Fyra toen niet meer onder haar hoede: die portefeuille was gegaan naar staatssecretaris Mansveld. Ze kan zich voorstellen dat zij heeft gevraagd snel nieuw vervoer te regelen. "Ik denk niet dat het een financiële overweging was om de samenwerking met NS voort te zetten, maar dat moet u Mansveld vragen." Schultz stelde dat NS de HSL niet cadeau kreeg. Het spoorbedrijf betaalde veel meer dan de huidige marktwaarde, hield de minister de commissie voor. Maar, erkende Schultz, NS heeft minder geleverd dan was afgesproken.

Belgen
Toen Schultz aantrad had NMBS nog niet het beloofde 20ste Fyra-treinstel besteld. Schultz probeerde dat probleem op te lossen, maar haar Belgische collega-minister kreeg Schultz nauwelijks te spreken. Voicemails bleven onbeantwoord, ook via de ambassadeur wilde het niet lukken. Uiteindelijk probeerde Schultz het via Rutte. Omdat het gesprek maar niet op gang kwam, beloofde Schultz in de Tweede Kamer desnoods met haar matras naar België te vertrekken. Toen de Belgen bleven weigeren een extra trein te bestellen, dreigde Schultz een procedure te starten. Ze wees erop dat de Belgen eerder hadden beloofd het extra treinstel te kopen.

Dienstregeling
Voor de dienstregeling geldt een lange procedure: bijna een jaar voor aanvang worden de rijpaden voor de nieuwe dienstregeling aangevraagd. De verkeersminister had van haar ambtenaren gehoord dat het laten rijden van zowel de Benelux als de Fyra niet kon. Wat haar betreft had NS het Benelux-materieel als reserve moeten houden. Het ministerie had volgens de commissie vooraf moeten controleren of de dienstregeling op orde was, maar dat is niet gebeurd. Volgens Schultz is vanuit het ministerie vooral gekeken naar de veiligheid.

Toezicht
Toch werd de Fyra binnen 40 dagen na de start van het reizigersvervoer naar Brussel van het spoor gehaald. De inspectie hield toezicht en volgens Schultz is dat goed gegaan. Volgens de commissie voldeed het toezicht niet en uiteindelijk geeft Schultz toe dat het toezicht op keuringsinstantie Lloyds niet voldeed.

Denemarken
Ergens had ze wel gehoord over problemen in Denemarken, maar dat vond ze geen reden om het toezicht aan te scherpen. Commissievoorzitter Madeleine van Toorenburg is verbaasd en vraagt of er geen extra stap nodig was voor nieuw materieel op nieuw spoor met nieuwe, risicovolle technieken, maar volgens Schultz was dat niet nodig. 

Virgin
De verkeersminister legde uit dat ze zich hard heeft gemaakt voor snel vervoer. Arriva, Veolia en Virgin hadden belangstelling voor HSL-vervoer, meldt de commissie. Schultz wist alleen dat Virgin geïnteresseerd was. Het ministerie is ook het gesprek met Virgin aangegaan, maar het bedrijf viel snel af. Virgin wilde namelijk geld toe voor het rijden op het HSL-spoor, terwijl NS fors moest betalen om over het spoor te rijden. 

Oplossing
Schultz wilde de problemen bij High Speed Alliance voor de reiziger en de belastingbetaler oplossen. Zij hoorde in oktober 2010 dat het bedrijf in 2012 failliet zou gaan. Vijf oplossingen kwamen boven: niets doen, een tegemoetkoming in de gebruiksvergoeding, integratie van het hoofdrailnet met de hogesnelheidslijn, onderhands aanbesteden of concurrentie op het spoor organiseren. Het werd de integratie met het hoofdrailnet, omdat NS, de reiziger en de belastingbetaler daarmee het beste af waren. 

Belastingbetaler
Dat zij met een faillissement een gat in haar begroting zou krijgen, was niet haar belangrijkste drijfveer. "Die wordt ook gevuld door de belastingbetaler." Zij zag deze optie niet als beloning voor de NS. De reddingspoging betekende dat de hogesnelheidslijn 100 miljoen per jaar zou opleveren, terwijl de marktwaarde 60 miljoen euro was. NS had echter voor 178 miljoen euro ingetekend. Op dat moment was de marktwaarde op 100 miljoen euro geschat. Schultz vindt dat de problemen eerder hadden kunnen worden opgelost, maar wil niet zo ver gaan om te zeggen dat haar voorgangers steken hebben laten vallen.